Yıl Çarkı

Yıl çarkı güneşe göre belirlenen dört festivali (Kış Gündönümü, Bahar Ekinoksu, Yaz Gündönümü, Sonbahar Ekinoksu) ve 4 mevsimsel festivali (kutlama ya da önemli bir mevsim değişikliğini belirtme) içeren Wicca hareketi ve Neo-Paganizm'in sekiz Sabbatı'nın (dini festivaller) sembolüdür. Günümüz Wiccanlarının (Wicca inancını benimsemiş kimseler) öne sürdüğünün aksine, antik yıl çarkının, şu anki şeklindeki gibi olduğuna dair bir kanıt yoktur. Ancak kutlamalar şimdi çoktan kayıp olan başka bir isimle bilindiyse bile, binlerce yıl önceki Keltlerin bu önemli çark olaylarının festivallerini kutladığı açık.

Antik Kelt kültüründe, geçmişteki birçoğu gibi zaman döngüsel olarak görülür. Mevsimler değişti, insanlar öldü, ancak hiçbir şey sonunda asla yok olmadı çünkü her şey tekrarlayan doğal bir döngü içerisinde -o ya da bu şekilde- geri döndü. Modern dünyada zaman lineer olarak kabul edilse de, yaşamın döngüsel doğası kabul görmeye devam eder. Günümüz modern yıl çarkı ilk kez akademisyen ve mitoloji uzmanı Jacob Grimm (1785-1863) tarafından 1835'teki Teutonic Mythology çalışmasında ileri sürülmüştür ve Wicca hareketi tarafından 1950'ler ve 1960'ların başlarında bugünkü şeklinde düzenlenmiştir. Çark aşağıdaki kutsal günleri içerir (birçok tarih yıldan yılda esnektir):

• Samhain (31 Ekim)
• Yule (20-25 Aralık)
• Imbolc (1-2 Şubat)
• Ostara (20-23 Mart)
• Beltane (30 Nisan-1 Mayıs)
• Litha (Haziran)
• Lughnasadh (1 Ağustos)
• Mabon (20-23 Eylül)

Bu 8 festival yılın döngüsel değişiminde nelerin kazanıldığına ve nelerin kaybedildiğine kişinin dikkatini çekmek için tasarlanmıştır. Antik Mısır medeniyetindeki (ve diğerlerindeki) gibi, Keltler nankörlüğün insanı daha sonra hoşnutsuzluğun karanlığı, kibir, içerleme ve kendine acımaya yönelten “günah kapısı” olduğuna inanırlardı. Bir yıl içerisinde kişi neleri kaybettiğinin yanı sıra nelerin verildiğine şükran için durup düşünerek fakat zihninde hala değer vererek dengeyi sağlar.

Bu makale Gorgon Dergisi tarafından çevrilmiştir

Gorgon Dergisi

Kültür, Tarih ve Araştırma Dergisi

Bu makale Ancient History Encylopedia’nın izniyle Gorgon Dergisi tarafından yeniden yayımlanmıştır. Türkiye’nin kültür platformu olan Gorgon Dergisi, sosyal bilimler alanında özgün ve nitelikli yazılara üç ayda bir çıkan e-dergisinde ve internet sitesinde yer vermektedir.

GORGON'U KEŞFEDİN

Samhain

Her Sabbat yeryüzünün doğal döngüsüne ve mevsimlere karşılık gelmek için yılın bir zamanına düşer ve Samhain'in bu törenlerin arasındaki en önemlisi olduğu düşünülürdü. Samhain yılın döngüsünün başlangıcını işaret eder, bir tür Yeni Yıl günüdür. Samhain (“sou-when” ya da “so-ween” şeklinde telaffuz edilir) basitçe “yazın sonu” anlamına gelir ve aydınlık mevsimin sonunu ve karanlık mevsimin başlangıcını işaret eder. Ancak, bu içerikte “karanlık” kötülük ya da üzüntüye eş tutulmamalıdır fakat basitçe insan durumunun bir parçası olarak anlaşılmalıdır: Işık olması için yenileyici bir karanlık olması gerekir.

Kişi Samhain'da önceki yılda ona verilenler için teşekkürlerini sunardı ve kaybettiklerini, özellikle diğer tarafa geçen atalarını ve sevdiklerini düşünürdü. Antik zamanlardaki Samhain'in kutlanışının fiziksel kanıtı İrlanda, İskoçya, İngiltere ve Galler boyunca birçok antik yerleşim yerinden gelir. Birleşik Devletler'deki modern Halloween (Cadılar Bayramı) kutlaması ile birlikte tanımlanan Samhain etrafında büyüyen birçok kutlama hala başka yerlerde de gözlemlenir.

Samhain ölüler ve yaşayanlar arasındaki perdenin en ince olduğu zaman olarak kabul edilir. Bu, ölülerin kolayca yaşayanlar âlemine girebildiği zaman,”in-between” (aralıkta) olarak bilinirdi. Korkutucu bir kavram olmanın çok ötesindedir ancak kişinin ölmüş ataları ve sevdiklerinin bu zaman diliminde ziyarete gelebildikleri düşünülürdü ve ölen kişinin sevdiği yemeğin hazırlanması ve ölülerin ruhları için ikram olarak bırakılması gelenekti. Yine de, kişi ölmüş birisine bir yanlış yapmışsa, o ruh telafi bulmak için geri dönebilirdi ve böylece kişi tanınmamak için maske takardı.

Ölülerin ruhlarına ek olarak, ruhani dünyada periler ve ölümlüleri kaçıran ve baştan çıkaran hayaletler gibi türlü varlık yaşadığı için güçlerinin en kuvvetli olduğu zaman olan gecede kişi seyahat ederken dikkatli olmak zorundaydı. Kılığını değiştirmek ve maske takmak kişiyi bu varlıklardan korumaya da yardımcı olurdu.

Sözde “kötülük gecesi”nin, Halloween şenlik ateşleri ve uygulamaları Samhain'e kadar iz sürülebilir. Dünyanın kaosta başladığı ve sonra kutsal güçler tarafından düzenlendiğine inanıldığı için, bir gece ruhani dünya ve ölümlülerin dünyasının arasındaki perdenin en ince olduğu zaman dünyanın tekrar kaosa sürüklenebileceği mantıklı geliyor. Samhain kutlamasının bir gece öncesinde yapılan eşek şakaları kaosu sembolize ederken sonraki gün bu şakaların düzeltilmesi düzenin geri dönüşü anlamına geliyor. Aynı bu yolla, şenlik ateşleri (aslında öldürülen hayvanların sakatatları ve kemiklerinin yakıldığı kemik ateşleri yakılırdı) aydınlığın zaferi ve düzenin karanlığa üstün gelmesini sembolize ederdi. Şenlik ateşleri aynı bu kavramın tanınmasıyla Samhain'de; İrlanda, İskoçya, Britanya'nın dört bir tarafında ve Hebrides ve Orkney boyunca hala yakılır. Bu paradigma sonraki Yule Sabbat'ı tarafından sağlamlaştırılır.

Yule

Yule, kendisinden sonra günlerin uzayacağı, yılın en kısa günü olan Kış Gündönümü'nü kutlar. Akademisyen Raven Grimassi şöyle yazıyor:

Özünde, Yule yeniden doğumun, canlanmanın ve büyümenin yanı sıra, yaşam döngüsünün yenilenmesini sembolize eder. Antik Pagan zamanlarında Kış Gündönümü, insanların yılın yeni güneş tanrısının doğduğuna inandıkları zamandı. (32)

Kelt geleneğinde, ağaçlar kutsal kabul edilirdi çünkü tanrılar ve ruhların eviydi. Yule'da, bir ağaç güneş tanrısının doğumu onuruna açık havada süslenirdi ve hediyeler sunulurdu. Grimassi'nin söz ettiği gibi “her zaman yeşil kalan, yaprak dökmeyen bir ağaç seçilirdi, çünkü yılın mevsimlerinde hayatta kalmak için yaşamın gücünü sembolize ederdi” (32).

Süslenen ağaca eşlik eden, Yule Kütüğü içeren şenlik ateşiydi. Ateş, topraktaki ışığın yeniden doğuşunu ve yeni başlangıçları sembolize ederdi. Kütüğün çevresinde toplanan insanlar şarkılar söyler ve geçen yılın zorluklarını temsil eden bir parça çobanpüskülünü ateşlerin içine atarlardı. Yule kütüğünün bir parçası, sürekliliği temsil eden sonraki yılın ateşini başlatmak için korunurdu. Yule aynı zamanda, mevsimleri temsil eden iki sembolik varlık olan Oak King/Meşe Kralı'nın, kardeşi Holly King/Çobanpüskülü Kral'a karşı zaferini kutluyordu. Yule'dan yazın ortasına kadar, Oak King yeryüzüne hükmetti (günler uzadığında) fakat yazın ortasından Yule'a kadar, Holly King/Kral yeryüzüne hükmetti (günler kısaldığında ve daha az aydınlık olduğunda). Mevsimler üzerindeki güç değişimi ebediyete değin devam eden yaşamın döngüsel doğasını temsil ediyordu.

Imbolc

Imbolc (gebe kuzuyu ima eder ve eski İrlandacada “karında” anlamındadır) Kış Gündönümü ve Bahar Ekinoksu'nun tam ortasıdır; yeniden doğumu ve arınmayı kutlar. Festivalin hamilelikle olan bağıntısı ayrıca bereket, umut ve geleceğin vaatleriyle ilişkilidir ve bu kavramlar Kelt tanrıçası Brigid figüründe vücut bulur.

Brigid; tedavi, şiir, bereket, demircilik ve kutsal baharların tanrıçasıdır. Imbolc kutlamaları; Brigid oyuncak bebeğini mısır koçanlarından dokumayı, yine mısır koçanlarından veya bereketi, devamlılığı, şansı ve ateşin yaşam prensibini temsil eden buğday saplarından güneş çarkları/gamalı haçları yapmayı da kapsıyordu.

Imbolc'ta Brigid'in bereket tanrıçası rolünde sembolize ettiği erken baharı kişi dört gözle beklerdi. 2 Şubat'ın bu bağlantısı baharın vaadiyle birlikte Birleşik Devletler'de Groundhog Day (Kunduz Festivali) olarak, Hıristiyan geleneğinde ise önceki güneş çarkının şimdi Brigid'in hacı olarak tekrar yorumlandığı Aziz Brigid günü olarak kutlanmaya devam eder.

Ostara

Imbolc'un vaadleri Bahar Ekinoksu kutlaması, Ostara tarafından karşılanır. Günümüz paganlarına göre Ostara antik kutsal bir gün olarak düşünülse de Jacob Grimm'in çalışmasından önce nasıl kutlandığına dair çok az şey biliniyor. Ostara'nın tavşan ve yumurta ile bu bağlantısı yüksek ihtimalle eskiden kalma bir şeydir. Öyle olsa da, bu tür semboller ve genel olarak bahar kutlamaları arasında bağlantıya dair kanıt var.

Festivalin ismi Germen bahar/bereket tanrıçası, şafak anası, Eostre'den gelmektedir. Değişken geleneklere göre tanrıça, Ostara vaktinde aylardır uyuduğu yeryüzünün altından yeniden ortaya çıkardı ya da bir sonraki Yule'da doğacak olan güneş tanrısına hamile kaldığında çıkardı ya da iki kavram bazen birleştirilirdi.

Ostara renkli yumurtalar, tavşanlar, civcivler ve çiçekleri barındıran festivaller ve şölenler vasıtayısla kutlanırdı. Sabbat'ın vurgusu yeniden doğum ve yenilenme üzerindeydi ve böylece yumurta sembolü labirent kavramı kadar ayrıcalıklı bir öneme sahipti. Labirentin tarihi, İrlanda, Hindistan ve Yunanistan kadar farklı bölgelerdeki Neolitik Çağ a kadar uzanmaktadır ve kişinin kendisinde daha büyük anlamlar bulmak için kendisini güncel dış gerçeklikten soyutlamasının sembolik temsili olarak işlev gördü. Grimmassi, Paskalya Yumurtası Avı'nın muhtemelen yumurta ve labirentin dahil olduğu antik ritüellerden nasıl geldiğinden söz ediyor (Grimassi, 39). Yumurta avının ritüel rolü, katılımcıyı eşikte bilinç durumuna yükseltirdi.

Beltane

Beltane, aydınlığı, verimliliği ve yazın gelişini kutlar. Bu ismin, gerçek anlamı “parlak ateş” olan Kelt tanrısının ismi Bel'e dayanan, “Bel'in ateşi” öbeğinden geldiği düşünülmektedir (Grimassi, 40). Diğer festivallerle birlikte, şenlik ateşleri Beltane kutlamalarında önemli bir rol oynadı, fakat bu durumda ateş; tutku ve kişinin zevklerini yerine getirmek için çekingenliğini bir kenara bırakması ile bağdaştırılır.

Antik zamanlarda çoğunlukla bir ağacın etrafını sararak dans etmek de kutlamanın bütününü oluşturan taraflardan biriydi. Bu sembolizm, katılımcıların dans ederken tutundukları, uzun şerit kurdeleleriyle dekore edilmiş, fallik sembol olarak bilinen Maypole'a (sırık, bahar bayramı çiçekli direği) dönüştürüldü. Beltane ritüellerine, çiçekler ve baharla bağdaştırılan bereket tanrıçası, Flora'yı temsil eden çelenklerle süslenmiş bir bakire olan Mayıs Kraliçesi dahil edildi ve ritüel Mayıs Günü kutlaması altında Avrupa toprakları boyunca devam etti.

Karanlık günler kendini artan aydınlığa bıraktıkça, tüm doğa uyanırdı ve bunlara periler ve hayaletler gibi toprağın görünmeyen varlıkları da dâhildi. Periler sevimli varlıklar olabilirken, çoğunlukla insanlar üzerinde numaralar yapmaktan zevk alan baş belası olarak görülürdü. Periler ve büyülerinden korunmak için, evin reisi Beltane'de evin tavanına üvez dalı koyardı, yanan bir mum taşıyarak ön kapıdan arkaya, evin dört köşesine ve salonun bir tarafından ortasına kadar harmoni ve dengeyi simgeleyen bir tür 8 noktanın ağını kurarak arınma ritüeli gerçekleştirirdi.

Litha

Litha (muhtemelen haziranın Anglo-Sakson ismi) Yaz Gündönümü'nde yılın en uzun gününü kutlardı. Oak Kralı, krallığını kardeşi Holly Kral'a teslim ettiğinde, yılın dönüm noktası olarak kabul edilirdi ve günler kısalmaya başlardı.

Litha festivali şenlik ateşleri, dans etme, taze meyveler ve ballı kekler ve ziyafetleri içerirdi. Aydınlığın karanlık karşısındaki zaferini ve ilerledikçe karanlığın aydınlığı zapt edeceği bilgisini kutlardı. Kısalan günler ve uzayan geceler sadece geçici olurdu, fakat aydınlık ve uzun günler geri dönerdi.

Litha'daki yaygın uygulamalar, festivallerin ve ateşlerin yanı sıra, kişinin kendini görünmeyen güçlerden korumasıyla da ilgili olmak zorundaydı. Beltane'de henüz uyanmış olan doğaüstü varlıklar Litha'ya kadar güçlerini kazanırlardı ve kişiye en büyük zararı verebilirlerdi. Güneş çarkları bitki saplarından dokunurdu ve yılın en uzun günü boyunca, özellikle birisi o günde evlenmişse, korunma için çeşitli ayinler gerçekleştirilirdi. Evlilikler (yasal olmayan evlilik yemini (handfasting) ritüelleri olarak da bilinir) haziran ayında yaygındı ve insanlar kutlamanın bir parçası olarak Litha'da evlenmeyi seçerlerdi.

Lughnasadh

Lughnasadh (Keltik kahraman-tanrı Lugh'tan ismini alır, düzen ve doğruluk ile bağdaştırılır) yazın sonbahara geçişini bildiren hasat festivalidir. Hasadın ilk meyveleri tanrı ve tanrıçalara sunulur. Hasat ve sonbaharın gelişi ve ölüm arasındaki bağ, Lugh ve üvey annesi Tailtiu'nun hikâyesinde sembolize edilir.

Tailtiu toprağı çiftçilik için hazırlamaya kendisini özverili bir şekilde adayan ve böyle yaparak yorgunluktan ölen, İrlanda'nın ilk tanrıçalarından biridir. Oğlu daha sonra, Lughnasadh haline gelen yıllık bir cenaze töreniyle annesinin fedakârlığını onurlandırmıştır. At yarışı, ok atışı karşılaşmaları, eskrim eşleşmeleri, yarışlar ve bilek güreşi ve boks gibi fiziksel karşılaşmalar Lughnasadh'daki festivallerin parçasıydı ve toplu olarak Tailteann Oyunları olarak bilinirdi. Bunların hepsi Tailtiu'yu sembolik olarak onurlandırmak için yapılan cenaze törenine ait ritüellerdi, fakat yaz bitmeden son bir kutlama olarak da topluluğa hizmet vermiştir.

Mabon

Mabon, yıl boyunca kişinin kazandıklarının ve kaybettiklerinin vurgulanması ve şükran günü (thanksgiving) vasıtasıyla Sonbahar Ekinoksu'nu kutlar. İsim 1970'ler kadar yakın bir zamanda Wiccan yazar Aidan Kelly tarafından literatüre katılan bir günümüz yaratılışıdır, fakat sonbahar töreni uygulaması oldukça eskidir. İrlanda'daki Newgrange bölgesi, Britanya'da Stonehenge, İskoçya'da Maeshowe ve Clava Cairns ve daha başka yerlerdeki gibi alanların hepsinin gökbilimsel/astronomik uyuma yönelik inşa edildiği bilinmektedir. İrlanda, Boyne Vadisi'ndeki 5000 yıllık eski megalitik höyüğü Loughcrew'da, Sonbahar Ekinoksu içerideki odanın arka taşını esrarengiz bir doğrulukla aydınlatmaktadır. Bahsedilen diğer megalitik anıtlar gibi bu höyüğün da bilinçli olarak Mabon'un da dahil olduğu antik ritüel kutlamaların bir parçası olarak inşa edildiği düşünülüyor.

Mabon ritüelleri sonbaharda yeraltına giren ve baharda geri dönecek olan tanrıçanın kaybına odaklanıyor. Bu motif en iyi antik Yunan'dan Persephone ve Demeter hikâyesi olarak bilinse de neredeyse her antik medeniyetin, tanrı ya da tanrıçanın yeraltına inişini ve insanlığa yaşamı ve bolluğu getirmek için geri dönüşünü içeren bir hikâyesi vardı. Kelt inancında, verimlilik tanrısı Cernunnos, Mabon zamanlarında veya o civarda yeraltına inmiştir ve Hızır (Green Man) gibi Ostara ya da Beltane'de dünyaya geri dönmüştür. Erken Hıristiyan misyonerlerine en büyük tehlike arz eden taraftarlarının olduğu özellikle İrlanda'da Cernunnos en popüler ilahlardan biriydi.

Sonuç

Hıristiyanlık, Keltik pagan inançları üzerinde zafer kazanınca, yılın kutsal günleri Hıristiyanlaştırıldı. Samhain, All Soul's Eve halini aldı. Yule tabii ki Christmas (Noel) oldu. Imbolc; Candlemas ve Aziz Brigid Günü'ne dönüştürüldü. Ostara, Easter (Paskalya) oldu. Beltane, Haç Festivali olarak, Litha ise Aziz John Festivali olarak kutlandı. Lughnasadh; ekinleri kutlayan Lammas, “Loaf Mass” haline geldi ve Sonbahar Ekinoksu, Adamnan gibi birçok azizle bağdaştırıldı.

Bugün kabul edilen yıl çarkı modern bir yapı olsa da, sunduğu dünya görüşü oldukça eskidir. Sonsuza kadar tekrarlayan yaşam ve zaman döngüsü kavramı edebiyatta, sanatta ve birçok antik medeniyetin mimarisinde belirgindir. Sabbat, çark vurgusu geçmişte hangi isimde bilindiyse bilinsin, belirsiz dünyada insanların dengede kalmasına yardım etti ve hala eski inançlara bağlı olanlar, günümüzde de o inançlara bağlı kalmaya devam ediyorlar.